तपाई लोकमान तिर लाग्नुस्: म गाँउमा युगबोध गर्दैछु

खै तिथी मितिको यकिन भएन । बि.स. २०२८ कै कुरो हुनुपर्दछ । शिवनाथ सिंह यही साल हेडसर भएर आउनु भाथ्यो । हामी स्कूलका ठूलै क्लासमा पुगिसकेका थिय...

खै तिथी मितिको यकिन भएन । बि.स. २०२८ कै कुरो हुनुपर्दछ । शिवनाथ सिंह यही साल हेडसर भएर आउनु भाथ्यो । हामी स्कूलका ठूलै क्लासमा पुगिसकेका थियौं ।

क्लास ठूलो भएर के गर्नु उमेरको हिसाबले आठ बर्ष र कक्षाको हिसाबले पाँचमा पुगेपछि मात्र हामी अंग्रेजीको अल्फावेट पढन शुरू गरेका थियौ । यसको केहीपछि मात्र हामी सबै दौतरीहरू आफुलाई अरू भन्दा बढी पढक्कर देखाउन "ग्रेड सिक्स" र अंग्रेजीको अर्को नाम "इंगलिस" भन्न थालेका थियौं । जे होस, यो भन्दा पहिला नै मलाई भारतको अर्को नाम इंडिया हो भन्ने थाहा भैसकेको थियो । तर, मेरै केही साथीहरू थिए जस्को एकाघरका काका दाजुहरू निकै क्लास उक्लेका थिए । परिवार कै यी सिनीयरहरूको संगत र हप्कीदप्कीमा केही साथीहरूमा अलिक छिट्टै अंग्रेजी पसेको थियो । छिप्पिएकोलाई हामी गाँउको भाखामा "जुयाएल" भन्थ्यौ । ती साथीहरू भने छिट्टो इंगलिस जान्ने भएकोले अलिक जुयाएल छन् भनेर हामी आपसमा गफिन्थ्यौ ।

बि.स. २०२८ हाम्रो निम्ति बडो उल्लेख्य छ । यही साल देखि शिक्षा क्षेत्रमा नयाँ शिक्षा योजना लागू भएर ठूला शहरका कलेजहरूमा उम्लिरहेको पंचायती व्यवस्थाको विरोधी चेतना हाम्रो गाँउको स्कूल तिर पनि आईपुगेको थियो । त्यस बखतका सर्वाधिक चर्चित नेता रामराजा प्रसाद सिंहले मेरो गाँउमा नेपाल बिद्यार्थी संघको शाखा उदघाटन गर्नु भएको थियो । हामी मध्ये धेरैले उहाँलाई जिल्लाको जमिंदारका रूपमा चिनेका थियौं । त्यस दिन उहाँको भाषण बेजोडको थियो । हाम्रो मनमा उहाँले आगो लगाएर जानु भयो । रेडियोमा जति बेलापनि देशमा बिकासको मूल फुट्ने कुरा सुनिन्थ्यो । यो मूल फुटने कुरा सुनेर हामी खेतबारीमा पनि सावधानीले हिडन थालेका थियौं ।

यस अघि देखि नै खासगरी बि.स. २०२४ सालपछि जताततै "जनसहभागिता" र "जनश्रमदान" शब्दहरू सुनिन्थ्यो । मेरो गाँउ छेउबाटै राजमार्गको रेखांकन भएको थियो । अन्तैबाट यसको नामांकन महेन्द्र राजमार्ग भै यो नाम हाम्रो गाँउमा आई पुगेको थियो र सर्वाधिक कुराकानीको बिषय पनि भएको थियो । यस राजमार्गमा गाँउका सबैलाई अनिवार्य रूपमा जनश्रमदान गर्न लगाईएको थियो । अब यही राजमार्ग भएर बस आउने छन् यो हाम्रो निम्ति सबैभन्दा ठूलो कौतुहलताको बिषय भएको थियो ।

बिराटनगर र विहारको फारबिशगंज जाँदा देखिने बसहरूसंग हामी मनमनै हाम्रो गाँउ तिर पनि गुडी आउन अनुरोध गरिरहेको हुन्थ्यौ । सीमा पारीको "अग्रवाल बस" र बिराटनगर तिरको "आराथुन बस" को आगमन हाम्रो लागि लक्ष्मी पूजामा धन सम्पतिको बर्षा होस भन्दापनि ठूलो आराधनाको बिषय थियो । नभन्दै मेरो गाँउमा बस आउने भयो । स्कूलका सरहरूले पर्खन भन्थे दिन्नै पिच्छे ।

अघि नै भारत सरकारले राजबिराजबाट भारदहसम्म सडक बनाएको थियो । यो सडक भारदहमा महेन्द्र राजमार्गसंग जोडिने थियो । कंचनपुरबाट मोडिएर महेन्द्र राजमार्ग पश्चिम जाने भयो । कंचनपुरको अहिलेको बेरियर भनिने बिन्दुबाट फेरी उही भारत सरकारले बनाउने भनेको सडक सोझै उत्तर तिर बढेर फत्तेपुर पुग्नेगरी धुलाम्ये बाटो खनी सकिएको थियो ।

अह् क्याबात थियो, त्यसबाटोमा फत्तेपुर हुदै भारदहसम्म हनुमाननगरका लक्ष्मीले "विलीज" जीप चलाएका थिए । हो, फत्तेपुर तिरबाट काठको गोलिया ढुवानी गरेर सीमा पारी पुर्याउने उ बेलाको "शक्तिमान" ट्रकलाई सार्वजनिक यातायात नमान्ने हो भने लक्ष्मीको विलीज जीप नै हाम्रो गाँउठाँउको पहिलो सार्वजनिक यातायात थियो । यस जीपका खलासी बडो मुस्तैद हुन्थे । कुनै पनि कारणले जीप रोकिना साथै खलसीयाले तुरन्तै जीपको सधैं खुला रहने रेडिबाटरको ट्यांकमा झट्ट पानी हाल्ने गर्थे । जीप स्वंयले जन्माउने पाउडर धुलोको वादल भित्र आफ्नो बाटो खोज्दै बढनु पर्दथ्यो । स्टार्ट बन्द भयो कि चंखे खलसीया तुरून्त ह्याण्डललाई बोनटको अगाडीको प्वालमा छिराएर फन्नक्क घुमाउने । क्याच्च क्याच्च गर्दै घुर्धुर्घुर आवाजसंगै स्टार्ट हुनु....अहा...क्या अनुभव थियो !

यस्तो बेलामा हाम्रो गाँउमा "आराथुन" बस आउने भयो । कति धेरै कौतुहलता थियो हामीमा ! खानापिना सबमा बेपर्वाह भएका थियौ हामी ! बस आओस् यही थियो चाहना । हामी कक्षा कोठामा थियौ । अचानक, टाडाबाट ठूलो आवाज आयो । आईरह्यो । घ्वाँ घ्वाँ.....घुर्धुर्घुर...घुर्धुर्घुर गरि ! स्कूल भरी कोलाहल मच्चियो ! बस आयो..बस आयो....! सर्वत्र यही आवाज...एेलै बस..बस एेलै...! नेपाली मैथिली..एउटै आवाज बन्यो..बस आयो ! बस एेलै !! सरकारी कामकाजको भाषा र राष्ट्र भाषा एउटै भयो..बस आयो ! बस एेलै !! घच्क्क घच्क्क गर्दै बस स्कूलको अगाडी हुदै चाँदनी चौक तिर लाग्यो ।

सबै बन्धन चुँडियो । शिवनाथ सिंह सबभन्दा कडा हेडसर फेल भए ! ढोडिया सर अर्थात जनक किशोर लाल दास । सब भन्दा कडा सर..फेल ! दौड रे ! कुदौ..साथी...भाग रे...!!! सब चान्दनी चौक तिर बस हेर्न । बस छुन...!! बस चढन...!!! तर, मास्टरहरूले कहाँ मान्थे र ? पहिले देखि नै बालेश्वर झा ले तयार पारी राख्ने बाँसका करचीहरूको छडी एकाएक सबै मास्टरहरूके हातमा पुग्यो । बालेश्वर झा, हाम्रो स्कूलको पियन थिए । बदमास विद्यार्थीहरूलाई तह लाउने छडीका उनी स्टोकिष्ट हुन्थे । हेड सरले माग्यो कि तयार । त्यस बेला त्यसै भयो । तर सरहरू नरम थिए । उनिहरू हामीलाई व्यवस्थित पारेर बस देखाउन चाहेका मात्र थिए ।

मानिसको त्यति ठूलो भीड मैले गाँउमा कमै देखेको थिए । हो, एक पटक लामखुट्टो अर्थात मच्छड भगाउने औषधि डि.टि.सी. पाउडर लिएर हेलिकोप्टर ओर्लेको थियो । त्यस बेलाको भीड जति बस हेर्ने बेला थिएन । चार जना पुलिस रहने चौकी थियो गाँउमा । अष्टमान श्रेष्ठ नामका हवल्दार थिए, झपक्क रात पर्नु अघिसम्म उनि कालो चश्मा लाउथे । वास्तवमा उनले लाएको कालो सिसाको चश्माले पुरै राज्य शक्तिलाई ढाकेर राखेको थियो । अहिले संझन्छु, उस्ले लिई हिडने सखुवा काठको सानो लठ्ठी र चश्माले नदेखिने आँखामा राज्यको तीनवटै अंगहरू समाहित थियो । कार्यपालिका, न्यायपालिका र व्यवस्थापिका; एक/चारको त्यो चौकीले कानूनको निर्माण, निसाफ र शासन सबै गर्दथ्यो । यिनै हल्दार अष्टमान आएपछि मात्र बस हेर्न आएका भीड नियन्त्रित भयो । हाम्रा सरहरूले राम्रो सुझाव दिए । बसको पछाडीको ढोकाबाट सबैलाई छिराउने र अगाडीको ढोकाबाट निकाल्ने । यसरी व्यवस्था मिलाईएपछि हामी समेत धेरैले गाँउमा पहिलो पटक पदार्पण गरेको बस हेर्न भ्याए । यस पछि दिनमा एक पटक त्यो आराथुन बस आउने र राती चाँदनी चौकमा बास बसेर भोली पल्ट विहानै बिराटनगर तिर जाने यातायात सेवा शुरू भयो ।

अहिले गाँउमा बसेर यी कुराहरू संझिसंझि रमाईलो गर्ने मेरा दौतरी साथीहरू विरलै भेटिन्छन् । सब आफ्ना लालाबालालाई हुर्काउन, पढाउन र जागिर खान बाहिर बाहिरै छन् । यिनीहरु कमै गाँउ आउछन् ।
म पनि आज मात्रै बीरगंजबाट फर्केर गाँउमा ओर्ले । अनि भेट भयो, बिश्वनाथसंग । फेरी चिया पसलमा नाती खेलाउदै आईपुगे जयनन्दन मंडल । विश्वनाथ अहिले रिक्सा ठेला चलाउँछन्, जयनन्दन घरखेतीमा छन् । उही चाँदनी चौकको अवशेषमा यौटा चिया पसल छ । मैले मेरा दुबै बालसखालाई चिया खुवाए । अनि कुरा अठ्यो गाँउमा पहिलो पटक बस आएको !

विश्वनाथलाई रिक्सा लिई जाने हतार थियो तर जेपी भेटदै गरौं है भनेर उनि लागे । म र जयनन्दन धेरै वेर संगै बसेर पुराना कुराहरू संझेर युगबोध गरिरहें ।

     स्रोत -जयप्रकाश आनन्द Face book